آگاهي از معارف ناب ائمه‏ي معصومين ‏عليهم السلام تنها با دست‏يابي به روايت‏هاي صحيح و معتبر امكان‏پذير است كه آن نيز به شناسايي منابع معتبر و موثق بستگي دارد. از اين رو، شايسته است، پيش از پرداختن به مباحث مهدويت و بررسي حديث‏هاي موجود در اين باره، منابع موجود در اين زمينه را بشناسيم در نخستين گام، به كتاب غيبت نعماني مي‏پردازيم؛ زيرا يكي از منابع كهن و بسيار معتبر در زمينه‏ي مهدويت و امام زمان (عج) است.

 در آغاز اين بحث، درباره‏ي شخصيت نگارنده‏ي كتاب، سخن مي‏گوييم. سپس انگيزه‏ي وي از نگارش كتاب و سرفصلهاي آن را مي‏آوريم. در ادامه، ثقه بودن سه تن از مشايخ وي را از نظر علم رجال بررسي مي‏كنيم.

 در پايان نيز به بررسي شخصيت رشته پيوند ما با كتاب؛ يعني ((ابوالحسين محمد بن علي شجاعي)) و دلايل معتبر بودن كتاب و صحت انتساب آن به نعماني مي‏پردازيم.

 تا سال 260 ه. ق. شيعيان، به جز در زمان‏هايي كه امامان شيعه‏عليهم السلام در زندان به سر مي‏بردند يا در خانه‏ي خود زير نظر بودند، آزادانه با آنان ارتباط داشتند و به طور مستقيم از هدايت و فيض معنوي آنان بهره‏مند مي‏گشتند. دراين سال با شهادت امام حسن عسكري‏عليه السلام، به ناگاه شيعيان با وضع پيش بيني نشده‏اي روبه‏رو شدند. آنان به يك باره، امام خويش را در پس پرده‏ي غيبت يافتند. به طور طبيعي، نخستين پرسش و چشم‏داشت شيعيان در شرايط جديد، اين بود كه چگونه مي‏توانند با امام خويش، ارتباط برقرار كنند و چاره‏ي مشكل‏هاي خويش را از او بجويند.

 اين پرسش بي پاسخ نماند و در نخستين فرصت پس از آغاز غيبت صغري‏، راه دست يابي به امام‏عليه السلام و چگونگي ارتباط با او در شرايط پديد آمده، به آگاهي گروهي از شيعيان رسيد. يكي از روايت‏هاي تاريخي بر جا مانده از آن دوره كه بر مدعاي ياد شده، دلالت دارد، گفته‏ي شيخ صدوق درباره‏ي گروهي از شيعيان قم است. آنان مانند هميشه، براي ديدار با امام عسكري‏عليه السلام و تقديم هديه‏هاي مالي و وجوه شرعي و نامه‏هاي حاوي سؤالات شيعيان قم، به سامراء رفته بودند. اين گروه در سامراء با شهادت امام يازدهم‏عليه السلام و ادعاي دروغين امامت از سوي جعفربن علي الهادي - برادر امام عسكري‏عليه السلام - روبه‏رو شدند. چون جعفر - كذاب - نتوانست نشانه‏هاي لازم براي اثبات امامت خويش را به آنان ارايه دهد، پس از سرگرداني و گذر از مشكلاتي، راه بازگشت در پيش گرفتند. همين كه به بيرون شهر سامراء رسيدند، پيك امام دوازدهم(عج) با آنان ديدار كرد. بدين ترتيب، آنان به درك فيض ديدار با آن بزرگوار موفق شدند. آن حضرت در همين ديدار به گروه قمي‏ها فرمود كه از آن پس براي ديدار يا انجام امور مربوط به امام‏عليه السلام، ديگر به سامراء نروند؛ زيرا ايشان براي انجام امور ياد شده، نماينده‏اي در بغداد خواهد گمارد.(1)

 گذر زمان نشان داد كه نماينده‏ي گمارده شده در بغداد، همان ((عثمان بن سعيد عمري))؛ نخستين سفير و نايب ناحيه‏ي مقدّسه در دوران غيبت صغري‏ است كه جامعه‏ي شيعه را حتي در دورترين سرزمين‏هاي شيعه نشين جهان اسلام، رهبري مي‏كرد.(2)